ปืนแก๊ปเป็นเครื่องมือล่าสัตว์ที่มีความอันตรายมากกว่าเครื่องมือชนิดอื่นๆ มีอานุภาพใช้ล่าสัตว์เล็กๆ ถึงสัตว์ขนาดใหญ่ เป็นอาวุธป้องกัน ปราบปรามโจรผู้ร้ายในสมัยก่อนใช้ในศึกสงคราม ผู้ใช้ปืนควรมีความชำนาญในการใช้ รวมถึงต้องรู้จักดูแลรักษาให้อยู่ในสภาพที่ดีพร้อมใช้งาน ปืนแก๊ปมีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกับดินปืน หากปืนมีสภาพไม่พร้อมอาจก่อให้เกิดอันตรายต่อผู้ใช้หรือผู้ที่อยู่ใกล้เคียงได้ ส่วนประกอบของปืนแก๊ป ได้แก่
- ตัวปืน ทำจากไม้เนื้อแข็ง สันด้านบนมีรางสำหรับวางลำกล้อง ที่ท้ายลำกล้องเจาะรูลงด้านล่างเพื่อติดตั้งไกปืน มีที่จับและมีพานท้ายใช้สำหรับประทับบ่าขณะยิง
- ไก เป็นเหล็กโค้งที่ใช้สำหรับกำหนดการยิงทำงานคู่กับนกปืน หากง้างนกปืนออกไกปืนจะขยับขึ้นมาข้างหน้า เมื่อกดไก นกก็จะสับตีลงบนแก๊ป ซึ่งเป็นตัวจุดประทุให้ดินปืนที่อยู่ท้ายลำกล้องระเบิดเกิดแรงดันส่งลูกปืนให้พุ่งออกจากปากลำกล้อง
- สากตำ เป็นเหล็กเส้นขนาดเล็ก ที่ปลายมีปมจะสวมอยู่ใต้ลำกล้องใช้สำหรับตำดินปืน ลูกปืน และมอน (เป็นเส้นใยที่ขยี้ฉีกตำมาจากกากมะพร้าว ใช้สำหรับรองดินปืนและลูกปืนให้อัดแน่นอยู่ในรังเพลิง ปิดกั้นไม่ให้ไหลออกมา)
- แผ่นหนัง เป็นแผ่นหนังขนาดเล็ก ใช้สำหรับปิดกั้นกันระหว่างนกปืนกับแก๊ป
- ข้องปืน มีรูปร่างคล้ายข้องกักขังสัตว์ สานถักด้วยหวายหรือลวด เป็นรูปวงกลมแบนวงแหวนใช้ใส่บรรจุลูกปืน ซึ่งเป็นตะกั่ว
- ตะกร้อ สานด้วยหวายมีรูปลักษณะคล้ายตะกร้อที่เป็นอุปกรณ์กีฬาชนิดหนึ่ง มีขนาดเล็กกว่าและมีตาห่าง ใช้สำหรับใส่มอน
- แสนง ทำจากเขาวัวเขาควายหรือทำจากรากไม้ไผ่ มีรูปร่างเป็นกระบอกโค้งมีช่องปากสำหรับใส่ดินปืน เทออกใส่ฝาแล้วกรอกลงในปากกระบอกปืน
การใช้ปืนแก๊ปมีวิธีการที่ช้ากว่าปืนทั่วไป เพราะต้องใช้เวลาในการบรรจุกระสุนดินดำ ดังนั้นจึงต้องกระทำก่อนการใช้งาน โดยตั้งปากกระบอกปืนขึ้น กรอกดินปืนลงในปากกระบอกตามความเหมาะสมว่าจะยิงอะไร จากนั้นจึงรองมอนใช้สากตำให้แน่น เพื่อป้องกันไม่ให้ดินปืนไหลออก กรอกลูกกระสุนซึ่งเป็นลูกตะกั่ว ซึ่งมีหลายขนาดมากน้อยตามความต้องการ แล้วรองมอนอีกชั้นหนึ่ง ตำพออยู่ป้องกันลูกตะกั่วไหลออก ง้างนกออกวางแก๊ปปิดช่องข้างรังเพลิง ใช้แผ่นหนังรองแล้ววางนกกลับคืน เวลาใช้ง้างนกปืนขึ้น เอาแผ่นหนังออก แล้วจ้องเล็งไปที่เป้าหมาย กดไกปืนสับนกให้แก๊ปแตก จุดประทุเกิดประกายไฟเข้าในรังเพลิง ดินปืนจะระเบิดอัดให้ลูกปืนพุ่งเข้าสู่เป้าหมาย
ปัจจุบันไม่ปรากฏว่ามีการสร้างทำปืนแก๊ปขึ้นมาใช้งาน ด้วยเพราะคุณภาพน้อยกว่าปืนปัจจุบัน ปืนแก๊ปเก่าเริ่มเสื่อมคุณภาพ อีกทั้งมีกฎหมายเข้มงวด ทำให้ชาวบ้านต้องมอบปืนเก่าให้รัฐหรือทิ้งทำลายไปเป็นจำนวนมาก ดังนั้น อีกไม่นานปืนแก๊ปก็จะถูกเก็บไว้ในพิพิธภัณฑ์เหลือเป็นเรื่องเล่าและความทรงจำของผู้คน
