เครื่องสีข้าว

เครื่องมือสีข้าวเปลือกให้ร่อนออกจากเมล็ด จนได้เป็นข้าวกล้อง จากนั้นนำไปใส่ครกตำเป็นข้าวขาวหรือข้าวสารต่อไป วิธีใส่ครกตำเรียกว่า ซ้อมข้าว การสีข้าวมีวิธีการคล้ายโม่แป้ง

เครื่องสีข้าวสานด้วยผิวไม้ไผ่เป็นรูปทรงกระบอกมีขอบสูงทำเป็นถาดรองข้าวกล้อง มีส่วนประกอบสำคัญคือ
๑) ท่อนฟันบน สานด้วยผิวตอกไม้ไผ่ เป็นรูปทรงกลมสูงประมาณ ๕๐ ซม. เส้นผ่าศูนย์กลาง ๕๐ ซม. ใช้ไม้เนื้อแข็งขนาดไม้แปรขวางเป็นไม้คานให้ปลายไม้ทะลุผิวไม้ไผ่ที่สานท่อนฟันบนออกมาข้างละ ๒๕ ซม. ไม้คานที่โผล่จะเจาะรูให้ทะลุเพื่อให้สลักคันโยกที่มีเดือยสอดไว้สำหรับโยกให้หมุนไปโดยรอบ ใช้ดินเหนียวอัดให้แน่น พรมด้วยน้ำเกลือเพื่อให้ดินรัดตัวแน่นและป้องกันปลวก ตรงศูนย์์กลางท่อนฟันบน ทำเป็นรูกลวง เมื่อเทข้าวเปลือกลงไปภายในท่อนฟันบนแล้วหมุน ข้าวเปลือกจะไหลลงไประหว่างท่อนฟันบอนและท่อนฟันล่างซึ่งทำขบกันอยู่ ฟันบนและฟันล่างที่ใช้เสียดสีเปลือกข้าวแตกออกจากเมล็ดจะทำด้วยแผ่นไม้แข็งบาง สลับกับดินเหนียวคลุกแกลบอัดจนแน่นหลายซี่ จนรอบท่อนฟันบนและฟันล่าง
๒) ท่อนฟันล่าง สานด้วยผิวตอกไมม้ไผ่ทำเป็นถาดขอบสูงรองรับข้าวกล้องที่สีแล้ว เจาะรูให้ไหลลงมาที่กระบุงหรือถังรองรับ ตรงกลางท่อนฟันล่างอัดดินเหนียวพรมด้วยน้ำเกลือเช่นกัน ทำฐานรองรับท่อนฟันล่าง
๓) แกนหมุน ทำไม้แกนหมุนไว้ตรงศูนย์กลางของท่อนฟันล่าง อัดดินรัดให้แน่น แกนหมุนจะเป็นเดือยสอดรูทะลุถึงไม้คานที่ขวางไว้
๔) ไม้คาน ทำด้วยไม้เนื้อแข็งขนาดไม้แปร ยาวประมาณสองเมตร ขวางท่อนฟันบนเจาะรูปลายไม้เมื่อสอดสลัดคันโยก
๕) คันโยก ใช้ไม้ไผ่ลำโต ทำเป็นคันโยก มีมือจับ เจาะรูปลายไม้คันโยก ทำสลักเดือยสอดกับรูไม้คาน

การสีข้าวจะใส่ข้าวเปลือกเข้าไปในส่วนลึกเว้าของท่อนฟันบน ใช้มือโยกหมุนตามทิศนาฬิกา จนได้เป็นข้าวกล้อง แล้วนำมาซ้อมข้าวให้ขาวเป็นข้าวสารสำหรับหุงกินต่อไป