ครกกระเดื่อง

ครกกระเดื่องเป็นของใช้พื้นบ้านสำหรับตำข้าว ตำถั่ว ตำข้าวโพด ตำแป้ง เป็นต้น บ้างก็เรียกครกกระดกหรือมอง ปัจจุบันพบเห็นการใช้ครกกระเดื่องได้น้อยมาก อาจหลงเหลือให้พบเห็นได้ในชุมชนของกลุ่มชาติพันธุ์ เช่น ลีซู ม้ง อาข่า

ตัวครกทำจากท่อนไม้ขนาดใหญ่ ตัดให้เป็นท่อน สูงประมาณ 50-60 เซนติเมตร ขุดส่วนที่สำหรับใส่ข้าวหรือสิ่งอื่นเพื่อตำให้เป็นเบ้าลึกลงไป กะให้บรรจุข้าวเปลือกได้ประมาณหนึ่งถัง ทำไม้คานยาว 3-4 เมตร เพื่อใช้เจาะรูเส้าหรือสากไว้ตำข้าว ตั้งเสาสองต้นในแนวเดียวกันฝังดินให้แน่น กลางเสาทั้งสองต้น ใช้สิ่วเจาะรูหรือบากไม้ให้เป็นร่อง แล้วสอดคานที่รูยึดเสาทั้งสองต้นให้ขนานพื้นดิน วางคานเส้าหรือสากให้ค่อนไปอยู่ปลายคานด้านตรงข้ามกับสาก ใช้คานสากตอกยึดกับคานไม้ที่ยึดเสาสองต้น

 

วิธีใช้ จะวางครกไม้ให้ตรงกับเส้าหรือสาก เมื่อใส่ข้าวหรือข้าวโพดที่เป็นฝักลงในเบ้าแล้ว จะใช้แรงเหยียบที่ปลายคานด้านที่ยึดติดกับเสาสองต้น สากจะยกขึ้นเหมือนการเล่นไม้หก เมื่อผ่อนแรงเหยียบสากจะตกลงในเบ้า โดยการตำต้องใช้สองคนช่วยกัน คนหนึ่งเป็นคนเหยียบ อีกคนหนึ่งจะคอยกวนหรือพลิกข้าวในเบ้าเพื่อให้ตำได้ทั่วถึง ข้าวเปลือกเมื่อถูกตำ เปลือกข้าวจะกะเทาะออกจากเมล็ด ชาวบ้านจะนำไปฝัดในกระด้งอีกครั้งเพื่อให้ฝุ่นผงปลิวออกไป แล้วจึงคัดข้าวเปลือก แกลบ หรือเศษดินออก ก่อนจะนำข้าวสารไปหุงต่อไป