คำอธิบาย
ซ้าหลอดเป็นภาชนะสานเป็นตะกร้า ปากเป็นรูปวงรี ก้นสอบเป็นรูปหกเหลี่ยมรี มีหูหิ้ว 6 เส้น มัดรวมกันสำหรับจับถือหรือหิ้วอยู่ด้านบนสุด ฐานของซ้าหลอดทำด้วยเปลือกของทางต้นลานดัดให้เป็นรูปหกเหลี่ยมตามรูปร่างของก้นซ้าหลอด สูงประมาณ 1 นิ้ว มีปากยาว 30 เซนติเมตร กว้าง 20 เซนติเมตร ตัวสูง 11 เซนติเมตร ความสูงตั้งแต่ฐานถึงหูหิ้วประมาณ 25 เซนติเมตร ลายสานทั้งหมดเป็นลายตะแหลวฮั่ว หรือลายเฉลวเกล็ดเต่า
การทำซ้าหลอดเริ่มจากการสายพื้นก้นของตะกร้าด้วยลายเฉลวเกล็ดเต่าให้กว้างออกไปเป็นผืนประมาณ 40 เซนติเมตร จากนั้นจึงกำหนดพื้นที่ของก้นโดยตัดกระดาษให้เป็นรูปหกเหลี่ยมรีๆ กว้างประมาณ 7x15 เซนติเมตร ทาบเป็นแบบ เสร็จแล้วใช้กรรไกรตัดผ่าแผ่นที่สานไว้นี้ตรงมุมทั้งหกมุม เพื่อเป็นการจีบย่นให้ภาชนะขึ้นมาเป็นรูปทรงก้นเล็บปากผาย จากนั้นจึงทำให้รอยผ่านั้นติดกันด้วยการใช้ด้ายร้อยเข็มเย็บให้ติดกันชั่วคราวก่อนจนเป็นรูปทรงทั้ง 6 แนว เสร็จแล้วจึงใช้ไม้ไผ่ซีกขนาดเล็กประกบทั้งด้านในและด้านนอก มัดด้วยหวายชั้นหนึ่ง ตัดขอบปากให้เสมอกันเป็นรูปวงรี แล้วเข้าขอบปากด้วยไม้ไผ่ มัดด้วยหวายให้อยู่ตัว ต่อจากนั้นจึงตกแต่งรายละเอียดด้วยการถักหวายที่ขอบปากเป็นลายสันปลาช่อน ลายกระดูกงู และลายผูกหวายเจ็ดเส้น ติดหูหวาย 6 เส้น ให้ตรงกับตะเข็บ รอยต่อนำไปรวมไว้ข้างบนเป็นมือถือหรือหูหิ้ว ตรงมือถือมีไม้เปลาเป็นลักษณะหัวแหลมท้ายแหลม มีเขาด้านบน 2 เขา ประกบกับหูแล้วมัดด้วยหวาย ก้นตะกร้าถูกเสริมให้สูงขึ้นด้วยการใช้เปลือกของทางต้นลาน ดัดให้เป็นรูปหกเหลี่ยมตามลักษณะของก้น แล้วผูกให้ติดก้นด้วยหวายพร้อมกับขัดก้นด้วยไม้ไผ่ 3 อันให้แข็งแรง แล้วทาด้วยน้ำมันยาง
ซ้าหลอดใช้สำหรับใส่หลอดด้ายสีต่างๆ เพื่อนำไปใช้เวลาทอผ้า โดยแขวนไว้กับหูกทอผ้าของแต่ละบ้าน เพื่อสะดวกในการหยิบหลอดด้ายสับเปลี่ยนระหว่างทอผ้า โดยสุภาพสตรีจะเป็นผู้ถือ โดยผู้ชายจะเป็นผู้สานซ้าหลอดนี้ ดังนั้น ซ้าหลอดจึงเป็นเครื่องใช้อีกอย่างหนึ่งที่ผู้ชายมักจะทำไว้สำหรับสร้างความประทับใจหรือจีบผู้หญิงชาวไทดำ สังเกตได้จากบริเวณปากของซ้าหลอดก็จะมีการมัดด้วยหวายเป็นลวดลายที่สวยงามเช่นเดียวกับโฮ่ และเวลาใช้ซ้าหลอดก็จะแขวนไปบนหูกทอผ้าซึ่งจะเห็นได้ตลอดก็เปรียบเสมือนกับเป็นของที่ใช้ไว้ดูต่างหน้าชายหนุ่มตลอดเวลา หรือไม่เช่นนั้นก็จะสานโดยพ่อบ้านของบ้านนั้นๆ เพื่อสื่อความหมายของความงามประณีตของสตรีบ้านนั้น และแสดงถึงความเอาใจใส่ที่พ่อบ้านมีต่อสตรีในบ้านของตัวเองอีกด้วย