ตะกร้อปากควาย

ตะกร้อปากควาย เป็นเครื่องครอบปากสัตว์เช่นวัว ควาย ทำมาจากหวายสานรูปร่างคล้ายกระเพาะหมู ขนาดพอดีสวมกับปากของวัวหรือควาย มีสายรัดเพื่อไม่ให้หลุดเวลาสวมเข้ากับปากสัตว์

ในอดีตภายหลังจากการเก็บเกี่ยวข้าวในนาเสร็จแล้ว ก็จะมีการนวดข้าวซึ่งเป็นขั้นตอนเกือบสุดท้ายของการทำนา หลังจากเก็บเกี่ยวแล้วก็จะต้องแยกเมล็ดข้าวออกจากรวงข้าว แล้วแยกเมล็ดข้าวลีบและฟางข้าวออกไป เพื่อให้ได้เฉพาะเมล็ดข้าวเปลือกที่ต้องการ การนวดข้าวมีหลายวิธี ซึ่งหนึ่งในนั้นคือวิธีนวดข้าวแบบใช้สัตว์ โดยนำฟ่อนข้าวมาวางไว้ในลานนวด เรียงฟ่อนข้าวให้เป็นวงกลมหรือวงรีตามขนาดของลาน การเรียงฟ่อนใช้วิธีตั้งกำข้าว เอาซังลงดิน ใช้เคียวตัดกำข้าว เพื่อให้รวงข้าวหลุด จนกระทั่งกองข้าวโตได้ขนาดก็จะใช้ควายเดินวนย่ำ สาเหตุที่ต้องใช้ควายเนื่องจากปริมาณฟ่อนข้าวนั้นมีจำนวนมากเป็นพันสองพันฟ่อน หากใช้แรงงานคนก็จะใช้เวลามากและสิ้นเปลืองแรง จึงต้องใช้แรงงานสัตว์มาช่วย จำนวนควายอาจจะใช้เพียงตัวเดียวหรือหลายตัวก็ได้ ถ้าใช้หลายตัวก็นำมาผูกเรียงกันเรียกว่า “พวง” พวงละประมาณ 3-4 ตัว แต่จะมีควายที่ชาวนาฝึกหัดสำหรับการนวดข้าวไว้จนชำนาญอยู่ด้านในเวลานวด ให้ควายย่ำซ้ำอยู่พักหนึ่งก็หยุดพักควาย ในเวลาที่หยุดพักนี้เอง ควายจะชอบก้มลงมากินเมล็ดข้าวเปลือก ซึ่งในบางครั้งชาวนาก็จะปล่อยให้ควายได้กินข้าวถือเป็นรางวัลตอบแทนสำหรับการนวดข้าว แต่ถ้ามีตัวไหนมูมมามกินมากเกินไป ก็จะถูกสวมตะกร้อปากควายครอบปากเพื่อไม่ให้ควายตัวนั้นกินข้าวเปลือกได้อีก โดยในหนึ่งชั่วโมง การนวดข้าวโดยใช้ควาย 2 ตัวจะนวดข้าวได้ประมาณ 170 กิโลกรัม

ปัจจุบันการนวดข้าวโดยใช้ควายหรือแรงงานสัตว์อื่นไม่เป็นที่นิยมกันแล้วเนื่องจากเทคโนโลยีสมัยใหม่ที่มีการใช้รถไถ รถแทร็กเตอร์หรือเครื่องนวดข้าวเข้ามาแทนที่ซึ่งได้ผลผลิตในปริมาณที่มากกว่า ประหยัดเวลากว่า และทุ่นแรงงานได้เยอะกว่า ทำให้การนวดข้าวด้วยควายเสื่อมความนิยมลงไป ตะกร้อปากควายก็ไม่มีความจำเป็นต้องใช้งานอีก