สุ่มปลาดุกมีรูปร่างรูปทรงเฉพาะต่างจากสุ่มจับปลาทั่วไป ใช้สุ่มจับปลาดุกในแหล่งน้ำที่เริ่มแห้งมีโคลนตม พบเห็นน้อยมาก คาดว่าจะไม่มีการประดิษฐ์คิดสร้างขึ้นมาอีก ดังนั้น จึงอาจเป็นเครื่องมืออีกชนิดหนึ่งที่คงเหลือให้เห็นเพียงรูปร่าง รูปทรง และคำบอกเล่าจากประสบการณ์ของคนรุ่นก่อน ๆ ที่เคยใช้ เคยมี
ปลาดุกเป็นปลาที่พบเห็นได้ตามแหล่งน้ำต่าง ๆ ปัจจุบันมีการเพาะผสมขยายพันธุ์เป็นปลาเศรษฐกิจที่มีขายทั่วไป แต่ปลาดุกดั้งเดิมเป็นปลาดุกบ้านหากินตามธรรมชาติ มีรสชาติดีประกอบเป็นอาหารได้หลายอย่าง เป็นที่นิยมมาก ไม่มีเกล็ด ผิวลื่น ที่ริมปากมีหนวดใช้สัมผัสรับรู้ หาอาหาร ริมด้านข้างคอมีครีบสองข้าง มีเงี่ยงปลายแหลมติดอยู่ด้านหน้าครีบ หากถูกเงี่ยงปลาดุกทิ่มแทงเป็นแผลจะเจ็บปวดมาก บางคนแพ้อาจปวดบวมเป็นไข้ หนาวสั่น สร้างความกลัวให้แก่ผู้ที่เคยได้รับบาดเจ็บจากเงี่ยงปลา และไม่ใคร่กล้าจับปลาดุกด้วยมือเปล่าอีก
สุ่มปลาดุก ถูกคิดสร้างขึ้นมาใช้แก้ปัญหาเพื่อหลีกเลี่ยงการใช้มือเปล่าจับปลาในโคลนตม ทำจากตอกไม้ไผ่เหลาเป็นตอกแบนและตอกกลม โดยใช้ตอกแบนที่มีความหนา ใช้เป็นตอกตั้งจำนวน 17 เส้น สานขึ้นรูปที่ปากด้านล่างให้ปากกว้างมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 18 เซนติเมตร สานให้คอดแคบเป็นกรวย ใช้ตอกกลมสาน วนขึ้นประมาณ 20 เซนติเมตร แล้วใช้ตอกแบนสานต่อไปถึงที่เอว คอดแคบประมาณเส้นผ่าศูนย์กลาง 8 เซนติเมตร จากนั้นจึงผายเส้นตั้งให้กว้างออก สานต่ออีก 20 เซนติเมตร แล้วใช้ตอกกลมสานต่อไป พร้อมกับค่อย ๆ ทำให้ตอกตั้งคอดแคบลงที่ปลายอีก 20 เซนติเมตร ที่ปลายจะสานตอกกลมชิดให้แข็งแรง เป็นช่องเทปลาออก มีเส้นผ่าศูนย์กลาง 6 เซนติเมตร ตัดริมข้างปากด้านล่างออกเป็นช่องประตู สูงจากพื้น 8 เซนติเมตร กว้าง 4 เซนติเมตร ใช้ผ้ารัดรอบปากประตู ที่เอวทำงาสวมเข้าไปในปากสุ่มให้ปลายงาชี้ขึ้นด้านบน ปากงาสวมแน่น ติดแน่นกับเอวสุ่ม สุ่มปลาดุกมีความสูงจากปากถึงเอว 20 เซนติเมตร จากเอวถึงด้านบน 40 เซนติเมตร รวมแล้วมีความสูงประมาณ 60 เซนติเมตร
วิธีใช้ จะใช้ช่วงหลังการเก็บเกี่ยวคือฤดูหนาว และฤดูร้อน โดยจะวิดสูบน้ำออกจากสระหรือหนองน้ำตื้น หากแหล่งน้ำนั้นมีโคลน และมีปลาดุกดิ้นบนผิวโคลน การจับปลาค่อนข้างยากเพราะปลาดิ้นหนีมุดอยู่ในโคลน ดังนั้น หากเห็นปลาดุก ก็จะใช้ปากสุ่มครอบตัวปลากดสุ่มลงในพื้นโคลน ใช้เท้าย่ำลงในช่องประตู ไล่ปลาให้หนีผ่านงาขึ้นด้านบน ปลาดุกจะติดอยู่ในช่องด้านบน จากนั้นจึงหงายปากขึ้นเทปลาดุกออกทางช่องปลายด้านบน
