สุ่มเป็นเครื่องมือที่ชาวบ้านออกแบบมาใช้ควบคุม ครอบ กักขังสัตว์เลี้ยงที่เป็นสัตว์ปีก ทำจากไม้ไผ่สานเป็นรูปครึ่งวงกลม มีวงกว้างอยู่ด้านล่าง ด้านบนมีช่องวงกลม ใช้สำหรับจับกักขังหรือเคลื่อนย้าย เรียกรวมทั่วไปว่า สุ่มไก่ ใช้กักขังแม่ไก่ พร้อมลูกที่ลงมาจากรังฟัก เลี้ยงแม่ไก่ให้ฟื้นตัว รอลูกไก่ให้แข็งแรง ก่อนปล่อยให้ออกหากินตามธรรมชาติต่อไป หรือใช้กักขังไก่ตัวผู้ ดูแล เลี้ยง และซ้อมอย่างใกล้ชิด ใช้เป็นไก่ตี สุ่มไก่มีจุดประสงค์เพื่อ กักขัง ควบคุมไก่ให้อยู่ในพื้นที่เฉพาะแล้วจะปล่อยออกไปตามความเหมาะสม ซึ่งมีความแตกต่างกับสุ่มปลา คือ มีเจตนามุ่งครอบปลาในน้ำ ควบคุมปลาให้อยู่ในสุ่ม แล้วใช้มือล้วงจับออกไปกักขังในเครื่องมืออื่นก่อน แล้วจะไปประกอบเป็นอาหารต่อไป
สุ่มปลา เป็นเครื่องมือครอบจับปลาในน้ำตื้น โดยเฉพาะปลาใหญ่ที่ใช้มือล้วงเข้าไปควานจับปลาออกมา สุ่มปลามี 2 แบบ มีรูปแบบและหน้าที่การใช้สอยเหมือนกัน แบบแรกทำจากไม้ไผ่จักไว้ผิวเป็นเส้นประมาณ 60 เส้น สานขึ้นเป็นรูปวงกลม ใช้เป็นเส้นตั้งกระจายเป็นรัศมีโดยรอบ จากนั้นจึงดัดให้มนโค้งลงเท่ากันทุกเส้น ใช้ไม้ไผ่สานข่มหนึ่งยกหนึ่งให้มีตาห่างพอสมคว รตอนบนเป็นวงแคบ แล้วค่อยบานผายกว้างออกที่ปลายโคนเรียก สุ่มสาน คือ ใช้วิธีการสานตลอดตัวสุ่ม อีกชนิดหนึ่ง เรียก สุ่มซี่ เหลาไม้ไผ่เป็นซี่ ๆ ที่ปลายแหลมยึดติดโคนกับไม้จริงตัดเซาะเหลาเป็นเส้นวงกลมหนา ปลายซี่เรียงเท่า ๆ กัน ประมาณ 50-60 ซี่ ใช้ลวดเหล็กเส้นดัดเป็นเส้นวงกลมมีขนาดต่าง ๆ เรียงเล็กน้อย ประมาณ 5 วง ใช้วงเล็กสุดทำโครงด้านใน ด้านบนผูกมัดด้วยลวดหรือเชือกให้แน่นทำลงมาเป็นช่วง ๆ ระยะห่างกันตามความเหมาะสม ส่วนปลายล่างกว้างสุด สุ่มซี่จึงมีลักษณะเป็นเส้นไม้ไผ่ห่างกันเป็นซี่ ๆ ผูกติดกับโครงเหล็ก ภายในมีขนาดต่างกันเล็กน้อยขึ้นอยู่กับผู้ใช้ คือปากด้านล่างกว้างเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 50 เซนติเมตร ช่องจับด้านบนกว้าง 15 เซนติเมตร สูงประมาณ 50 เซนติเมตร หรือใช้มือล้วงเข้าไปภายในจับปลาได้สะดวก
แม่บ้านหรือผู้หญิงภายในครัวเรือนเป็นผู้ใช้ ในกรณีที่ข้าวขาดครัว โดยเฉพาะฤดูแล้งเป็นช่วงที่ขาดแคลนอาหาร โดยเลือกสระ หนอง คู คลองที่มีน้ำน้อย และมีปลาอาศัยอยู่โดยเลือกไว้ในใจก่อนล่วงหน้า การสุ่มจับปลาจะไม่เห็นตัวปลา ดังนั้น ผู้สุ่มจะต้องใช้ประสบการณ์พอสมควร ที่จะสุ่มเลือกครอบลงน้ำ เมื่อครอบลงแล้ว ใช้มือล้วงควานหาปลาภายใน หากสุ่มติดปลาใหญ่ ปลาจะชนริมข้างสุ่มให้รู้สึกได้ ก็จะควานจับออกใส่ข้อง การสุ่มจับปลาเช่นนี้ต้องมั่นใจ ไม่มั่ว ไม่สุ่มแล้วยก สุ่มแล้วยก ไม่เลือก ไม่ดูหน้าดูหลัง เรียกเปรียบเทียบว่า “สุ่มสี่สุ่มห้า” การใช้สุ่มแม้ไม่เห็นตัว ไม่สามารถเลือกชนิดและขนาดตามใจต้องการได้ แต่ประสบการณ์การเลือกสถานที่ทำให้ได้ปลา อาจโชคดีได้ปลาใหญ่เกินกว่าที่หวังไว้ ถึงอย่างไรก็มีกับข้าวในครัวให้ผ่านพ้นไปได้ ดังนั้น คำว่า สุ่มจึงมีความหมายสัมพันธ์กับคำว่า “สุ่มหา, สุ่มตัวอย่าง” ลองถือสุ่มออกหาปลาอย่างไรก็ได้ตัว
