แร้วตบ

แร้วตบเป็นเครื่องมือดักจับนกตะขาบ  นกกระปูด  นกเอี้ยง  โดยใช้แมลงและสัตว์ขนาดเล็ก เช่น  ตั๊กแตน  จิ้งหรีด  เขียด  ลูกกบ  ลูกกิ้งก่า  เป็นเหยื่อล่อให้เหมาะสมกับนกแต่ละชนิด

 

แร้วตบมีลักษณะการดักจับต่างกันตังบาน  ตังบานจะใช้วิธีการจับโดยการขัดฝาครอบขึ้นด้านบน  แล้วจะตะปบครอบตัวนกด้านล่างที่พื้น  ส่วนแร้วตบจะมีฝาครอบ 2 ฝา  เมื่อใช้ปีกจะกางบานลงที่พื้น  คล้ายปีกผีเสื้อที่กางปีกออก  แล้วจะทำงานด้วยการตบจากพื้นขึ้นข้างบน  นกจะติดอยู่ในถุงที่เป็นตาข่ายที่ถักร้อยรอบปีกทั้งสองข้าง  จึงมีชื่อเรียกตามลักษณะและวิธีการทำงานของเครื่องมือว่า  แร้วตบ หรือแร้วถุง

 

บางพื้นที่เรียก แร้วตบ  ว่า ตังบาน  คงเป็นเพราะวางเครื่องมือใช้งาน  ปีกทั้งสองจะบานออกวางลงที่พื้น  จึงมีชื่อว่า  ตังบาน  แล้วเรียกเครื่องมือดักนกที่วางบนพื้นว่า  ตังบานทั้งหมด  ซึ่งที่จริงแล้วเครื่องมือทั้งสองมีกลไกลักษณะการทำงานที่ต่างกัน  ตังบานจะใช้แรงดีดจากเส้นลวดที่พันรอบแกนเป็นสปริง  เป็นพลังดีดให้ฝาครอบลงที่พื้น  มีขนาดโดยรวมใหญ่กว่า  ส่วนแร้วตบจะใช้แรงดีดจากคันไม้ไผ่  ผูกเชือกกระตุกให้ปีกทั้งสองข้าง  ตะปบห่อคุมตัวนก

 

แร้วตบ  มีขนาดเล็กและน้ำหนักเบากว่าตังบาน  ทำจากไม้ไผ่  โดยเหลาไม้ฐานยาวประมาณ 40 เซนติเมตร  กว้าง 2 เซนติเมตร  ห่างจากปลายโคนด้านหนึ่งเจาะรู  เพื่อสวมไม้คัน  ถัดขึ้นมา  5 เซนติเมตร  เจาะรู 1 รู  ถัดมาเกือบถึงปลายอีกข้างหนึ่งเจาะรูอีกหนึ่งรู  เพื่อใช้สวม  ไม้โครง  เหลาไม้คันให้เป็นแผ่นยาวประมาณ 110 เซนติเมตร  ปลายเรียวเสี้ยมโคนแหลม  ใช้โคนไม้คันสวมเสียบทะลุลงที่ปลายโคนไม้ฐาน  ใช้สำหรับเสียบยึดดิน  เหลาเป็นเส้นกลมยาวประมาณ 60 เซนติเมตร  ตัวเท่ากันใช้ตัวหนึ่งเป็นโครงไม้กลาง  อีก 2 ตัว  ใช้เป็นไม้ปีก   ใช้ปลายไม้โครงกลางสวมลงในรูไม้ฐานที่เจาะไว้ก่อนแล้ว  ไม้โครงกลางจะเป็นรูปโค้งเกือกม้าเป็นไม้หูโค้งไม้ไผ่ที่เหลือเป็นไม้ปีกทั้งสองตัวให้กว้างเท่ากับไม้หูกลาง  ผูกมัดด้วยเชือก  แล้วถักตาข่าย  รอบเส้นไม้ปีก  จากนั้นจึงนำปลายไม้ปีกมาผูกติดกันแต่ให้ขยับกางเข้าออกได้  แล้วนำมาผูกกับโคนปลายไม้หู  ผูกเชือกที่บนส่วนโค้งไม้ปีก  ผูกลอดใต้ไม้หูก่อนเลยขึ้นผูกที่ปลายไม้คันให้ตึงทำทั้งสองปีกเหมือนกัน  ใช้เชือกอีกเส้นหนึ่งผูกปลายไม้คันยาวประมาณ 45 เซนติเมตร  ผูกต่อที่โคนไม้สลักที่มีความยาวประมาณ  15 เซนติเมตร  ปลายแหลม  เหลาไม้ขัดเป็นเส้นยาวประมาณ  30 เซนติเมตร  เพื่อขัดกับปลายสลัก  ทดลองดูด้วยการวางไม้ฐานติดแนบพื้นดิน  โคนไม้เสียบจะเสียบแทง  ยึดลงบนพื้นดิน ดึงสลักลงให้โคนสลักขัดกับส่วนปลายโค้งไม้หู  ปีกทั้งสองจะกางออกนอนนาบกับพื้นดิน  ไม้คันจะโก่งงอพร้อมที่จะดีดตวัดขึ้น  ใช้ปลายสลักขัดกับไม้ขัดที่วางขัดทาบอยู่กับไม้หูสูงกว่าไม้ฐานเล็กน้อย  ทดลองกดไม้ขัดลง  ปลายสลักจะหลุด  คันไม้จะดีดรูดกระชากไม้ปีกขึ้นตบอย่างรวดเร็ว

 

เวลาใช้  เมื่อเห็นและต้องการดักนกชนิดใด  ก็เลือกหาเหยื่อให้เหมาะสมกับนกชนิดนั้น  นกสายตะขาบจะเกาะนิ่งบนยอดไม้หรือปลายไม้สูงกินเหยื่อที่เป็นแมลงและสัตว์ขนาดเล็ก  เช่นเดียวกับนกกระปูดจะบินลัดเลาะตามต้นไม้ที่โล่งและท้องนา  โดยเลือกที่โล่งคะเนให้นกเห็นเหยื่อโดยง่ายใช้โคนแร้วตบเสียบลงที่พื้นให้ไม้ฐานแนบสนิทพื้นดิน  จากนั้นผูกเหยื่อติดกับไม้ขัด  โดยกะขนาดและน้ำหนักเหยื่อให้เหมาะสม  แล้วใช้โคนสลักขัดกับไม้หู  ปลายสลักขัดกับไม้ขัดที่มีเหยื่อปล่อยทิ้งไว้  เมื่อนกเห็นเหยื่อจะบินเข้าเหยียบหรือสัมผัสไม้ขัด  ไม้ขัดจะหลุดจากปลายสลักคันดีด  กระชากรูดเชือกที่ผูกกับไม้ปีกตบขึ้นรวบตัวนกไว้อย่างรวดเร็ว