หล่อ

หล่อ เป็นเครื่องมือดักนกของชาวเขา ใช้จับตายนกที่หากินผลไม้  ลูกไม้สุกหรือแมลง  บริเวณกิ่งไม้พุ่มไม้  เช่น  นกปรอด  นกกางเขน  หล่อเป็นเครื่องมือขนาดเล็ก  บอบบางทำจากไม้ซาง  แบ่งเป็นสองส่วน  ส่วนแรกเป็นคันดีด  โดยเหลาไม้ไว้ผิวบางกว้าง 1 เซนติเมตร  ยาวประมาณ 80 เซนติเมตร  ตัดลงด้านบนหลังข้อไม้ลงครึ่งหนึ่ง  แล้วผ่าออก  ผูกลวดที่ปลายสุดเป็นห่วงใช้ยึดสวมกิ่งไม้  ถัดขึ้นมาเกือบถึงข้อไม้ผูกเชือก  โดยพับเป็นคู่  ผูกปลายเชือกหลังข้อไม้  ปลายโค้งสอดในรูไม้ไผ่เล็กๆให้โผล่  ส่วนโค้งรอดออกนอกรูอีกข้างหนึ่ง  ใช้สำหรับรัดเหยื่อ  กลางไม้ไผ่เจาะรูเล็กๆ  เพื่อสวมสลัก  ถัดจากข้อไม้ฐานด้านข้าง  เจาะรูทะลุข้างหนึ่งมาอีกข้างหนึ่งเหลาไม้ไผ่เป็นเส้นเล็กๆ ยาว 30 เซนติเมตร  สอดปลายไม้เข้าในรูที่เจาะไว้  แล้วบิดหักที่ไม้ประมาณ 10 เซนติเมตร  ดัดโค้งเป็นรูปเกือกม้า  ผูกปลายไม้ติดกัน  ใช้สำหรับรัดตัวนก  ถัดขึ้นมาอีกประมาณ 14 เซนติเมตร  บากไม้ฐานจากด้านบนไปเฉียงทะลุลงมาด้านล่าง  ใช้คันไม้ที่เหลาไว้ล่วงหน้า  สวมให้ลอดทะลุลงด้านล่าง  ผูกเชือกที่ปลายไม้คันลงมาประมาณ 55 เซนติเมตร  ผูกกลางไม้ขัดยาว 4 เซนติเมตร  แล้วต่อมายาวมาพัน 1 รอบ ที่ส่วนบนไม้เกือกม้า  แล้วผูกกลับไปที่เชือกห่างจากไม้เกือกม้า  ที่ปลายไม้ขัดผูกต่อที่โคนสลัก  หากต้องการเก็บหล่อก็จะถอดไม้คันออกจากไม้ฐาน  แล้วใช้โคนไม้คันสวมลงที่ปากกระบอกไม้ฐาน  แล้วใช้เชือกไม้คันสวมลงที่ปากกระบอกไม้ฐาน  จะสะดวกในการเก็บรักษา  เหมาะสำหรับเคลื่อนย้าย

 

วิธีการใช้  หล่อทำจากไม้ไผ่ซึ่งเป็นไม้ซางมีรูกลางผิวบาง  ดังนั้น  ก่อนใช้หรือหลังใช้งาน  ก็จะรวมกันเก็บวางไว้  บนตะแกรงเหนือเตาไฟ  เมื่อเวลาก่อไฟเช้าเย็น  ความอุ่นร้อนของไฟจะช่วยไล่ความหวานของเนื้อไม้ออก  ควันไฟจะรมให้เครื่องมือมีสีออกดำๆ  ป้องกันปลวกแมลงแทะกินเนื้อไม้  หล่อใช้ดักนกกินผลไม้และแมลงขนาดเล็ก  โดยการดัดปลายกิ่ง  ดึงคันไม้ออกจากปากกระบอก  สวมลงรอยบาก  ใช้ลูกตะขบ   หรือขาตั๊กแตน  รัดเชือกที่ปลายไม้รัดเหยื่อ  หากเหยื่อมีขนาดใหญ่  ใช้เสียบปลายไม้รัดเหยื่อได้  แล้วใช้ไม้ขัดขัดบนโค้งรูปเกือกม้า  วางเชือกลงติดพื้นด้านล่าง  ปลายสลักเสียบลงมีรูตรงกลางปลายไม้ขัดเหยื่อ  แล้วใช้โคนปลายฐาน  สวมปลายกิ่งไม้ที่ตัดไว้ก่อนแล้ว  ปล่อยทิ้งไว้  เมื่อนกเห็นเหยื่อ  จะเข้ามาเกาะปลายไม้ฐานแล้ว  ขยับเข้ามาใช้หัวลอดระหว่างเกือกม้ากับเชือกด้านล่าง  เพื่อกินเหยื่อที่ปลายไม้รัดเหยื่อ  เมื่อไม้รัดเหยื่อขยับปลายสลักหลุด  ไม้คันจะดีดขึ้น  ดึงเชือกให้รูดขึ้นรัดคอนกติดอยู่ระหว่างไม้เกือกม้า

 การใช้หล่อดักนกจะดักได้ตลอดปี  ดักคราวละหลายๆ อัน  เป็นการแบ่งปันอาหารจากธรรมชาติยามยากของคนภูเขา  คนพื้นล่างจึงมีโอกาสพบเห็นน้อยมาก