ชุด

ชุดเป็นชื่อเครื่องมือดักปลาช่อนและปลาชะโด  ถักด้วยตอกหวายตาห่างๆ ยาวเป็นรูปทรงกระบอก  หากใช้หวายเส้นใหญ่นำมามัดถักเป็นช่องๆ ตาห่างๆ  แข็งแรงใช้เคลื่อนย้ายหมู  เรียกว่า “ชุดหมู”  

 

ภาคอีสานบางพื้นที่เรียก  ชุด  ว่า  ซูด  เป็นคำกริยา   หมายถึง  การเคลื่อน  เช่น  ใช้มือดันโต๊ะให้เคลื่อนไปข้างหน้า  เรียก  “ซูดโต๊ะ” บางครั้งเรียกเด็กผู้ชายที่ไม่อยู่เป็นสุขเคลื่อนไปเคลื่อนมาอ้อมหน้าอ้อมหลัง  เรียก “บักซูดลูด”  ดังนั้น  คำว่า ซูด  เกี่ยวข้องกับกิริยาของแม่ปลาช่อนที่ว่ายเคลื่อนตัวเข้าไปติดในเครื่องมือดักที่เรียกว่า “ซูด”  นอกจากนั้นยังปรากฏมีพรรณเถาไม้เลื้อยชนิดหนึ่ง  เรียกเครือซูด  นำเถาไม้นี้มาจักเป็นตอกเส้นบางๆ  แล้วนำมาถัก  ใช้ดักแม่ปลาช่อน  ดังนั้น  คำว่า  ซูด  ในภาคอีสานจึงมีความสัมพันธ์คือการว่ายเลื่อนเคลื่อนไปด้านหน้าหรือเป็นอุปกรณ์การดักที่ทำจากเถาเครือ “ซูด”

 

ซูดเป็นเครื่องมือดักแม่ปลาช่อนและปลาชะโด  ทำด้วยตอกที่ผ่าเหลามาจากเครือซูด  หวาย  หรือผ่าฉีกมาจากเส้นพลาสติกที่ใช้รัดกล่องลังสินค้า  นำมาถักเป็นช่องตาห่างๆ รูปสี่เหลี่ยม  ปากกว้างกลมเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ  70 เซนติเมตร  มีรูปร่างเป็นตาข่ายทรงกรวยยาว  ริมปากด้านข้างผูกเชือก 2 เส้นและผูกที่ปลายท้ายหนึ่งเส้น  เพื่อใช้ผูกกอหญ้าหรือกิ่งไม้  ป้องกัน  ซูดเคลื่อนหรือลอยหายไป

 

การใช้  มีใช้แพร่หลาย  ใช้ได้เพียงระยะฝนใหม่ประมาณเดือนหก  พฤษภาคม และเดือนเจ็ด มิถุนายน  ดักแม่ปลาช่อนหรือปลาชะโดที่เข้ามาหากินทำรัง  วางไข่ริมน้ำ  โดยเฉพาะแม่ปลาช่อนที่จะทำรังบริเวณป่าหญ้าริมน้ำตื้นๆ  กัดใบไม้ใบหญ้าให้ลอยน้ำ  วางไข่ผสมพันธุ์ให้ไข่ลอยเป็นแพรวมกันกับใบไม้ใบหญ้า  แล้วเฝ้าระวังเข้าออกแถวๆ นั้น  ผู้ดักจะสังเกตรังปลาช่อนเข้าออกก็จะวางซูดดักบริเวณนั้น  วางพอปริ่มน้ำให้ปากซูดหันรับแม่ปลาที่เข้ามาใช้เชือกริมปากและที่ปลายท้ายผูกติดกิ่งไม้หรือกอหญ้า  ปิดกั้นริมด้านข้างปากซูดพอบังคับปลาให้เข้าทางช่องปาก  แล้วออกจากบริเวณที่ดักเมื่อปลาเข้ามาที่รังก็จะเข้าทางช่องว่าง  ซึ่งเป็นช่องปากซูด  เข้าไปช้าๆ จนติดริมซูดภายใน  เลี้ยวกลับไม่ได้จึงพุ่งดันไปข้างหน้า  ก็ยิ่งติดรัดแน่นกลับออกไม่ได้

 

ชาวโคราชเคยเล่าเป็นสำเนียงท้องถิ่น  เรื่อง  แม่ปลาช่อนที่ต้องเผชิญหน้าซูดตรงๆ  โดยไล่ซูดให้หนีไปว่า  “ไอ้ซูดปากกว้างหนีทางกูทั่ว”  ซูดตอบกลับไปว่า  “ไอ้ช่อนตาแดงแกงกับหน่อไม้ส้ม”  แม่ปลาช่อนจึงโกรธพุ่งเข้าชนภายในปากซูด  จึงติดซูด  เป็นการแสดงอานุภาพของซูดซึ่งเป็นเครื่องมือดักแม่ปลา  ถึงอย่างไรก็ตามชาวบ้านหลายคนก็ไม่เห็นด้วยกับพรานปลาที่ใช้ซูด  เพราะเห็นว่าซูดดักได้เฉพาะแม่ปลาที่วางไข่หรือเฝ้าลูกอ่อน  หากไม่มีแม่ปลาคอยคุ้มครองลูกอ่อนก็จะตกเป็นอาหารของปลาอื่น

 

นายแพทย์บุญส่ง  เลขะกุล  ได้เขียนเล่าในหนังสือธรรมชาตินานาสัตว์  ถึงปลาช่อนว่า  “แรกๆ ก็เข้าใจว่า  ปลาที่เฝ้ารังเลี้ยงลูกนั้นเป็นแม่ปลา  แต่เกิดสงสัยเลยผ่าทดลองดูเพศของปลา  พบว่า  เป็นปลาตัวผู้ทุกที  เลยเชื่อว่า  ปลาตัวผู้จะเป็นผู้สร้างรังที่ริมน้ำกัดผักหญ้าที่ลอยอยู่ในรัง  เพื่อให้ตัวเมียวางไข่  จากนั้นจะปล่อยน้ำเชื้อผสมไข่  ไข่จะลอยเป็นแพปนผักหญ้าในรังนั้น  แล้วจะไล่แม่ปลาหนี  แม่ปลาคงกินไข่กินลูกอ่อนของตัวเอง  เมื่อลูกโตแข็งแรงก็จะพาลูกออกไปหากิน  แล้วก็จะว่ายอยู่ใต้น้ำดูแลลูกอยู่แถวนั้น”  ดังนั้น  การกล่าวว่า  ซูดเป็นเครื่องมือดักแม่ปลาช่อนจึงไม่น่าที่จะถูกต้องตามที่นายแพทย์บุญส่ง  ผ่าพิสูจน์  หากกล่าวว่า  ซูดเป็นเครื่องมือดักพ่อปลาช่อนก็ยังต้องอธิบายกับชาวบ้านยืดยาวกันต่อไปอีก