ตุ้มปลาซิว

ปลาซิวเป็นปลาน้ำจืดขนาดเล็ก  หากินเป็นฝูงบริเวณผิวน้ำ  เป็นปลาที่ดูแล้วไม่มีความหมายเหมือนปลาชนิดอื่นๆ  ดังคำเปรียบเทียบความสำคัญอย่างดูถูกดูแคลนว่า  “พวกปลาซิวปลาสร้อย”  คงเพราะเป็นปลาตัวเล็ก  ดังนั้น  หากจะนำปลาซิวมาประกอบอาหารจึงต้องได้ปลาจำนวนมาก  ได้ประมาณร้อยตัวพอได้มาก้อย มากกว่านั้นก็พอมาทำปลาจ่อม  หากจะนำมาตากแห้ง  ทอดน้ำมันกินก็ต้องได้มากกว่านั้น

 

ชาวบ้านอีสานรู้จักและหาปลาซิวมาเพื่อประกอบอาหารได้ตลอดตามแหล่งน้ำทั่วไปในท้องนา  ปลาซิวจะมีรสชาติดีในฤดูฝนที่ปลามีไข่  หลังจากไข่แล้วก็ออกรสขม  ชาวบ้านใช้ไซ  ตาข่าย  แหปลาซิว  หว่านหาปลาซิวนาเมื่อยามอาหารขาดแคลน  

 

ชาวบ้านที่มีบ้านเรือนติดแหล่งน้ำขนาดใหญ่ เช่น ห้วย คลอง แม่น้ำจะดักหาปลาซิวอ้าวที่มีขนาดใหญ่กว่าปลาซิวนา  หากปลาอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ดี  อาหารอุดมสมบูรณ์จะมีขนาดใหญ่ประมาณนิ้วชี้มือ  มีรสชาติดี  ไม่ขม  หากได้มาสิบถึงยี่สิบตัว  คลุกเคล้าพริกแกงปรุงรสปิดทับด้วยใบแมงลัก  ผักขะแยงหรืออีออมที่เกิดเฉพาะฤดูฝน  ห่อใบตองปิ้งไฟอ่อนๆ  พลิกกลับไปมาให้สุก  ส่งกลิ่นหอมเรียก  “หมกปลาซิว”  คลุกข้าวสวย  หรือ จ้ำข้าวเหนียวกินกันอิ่มทั้งครัว  ดังนั้น  หากเปรียบเทียบพวกปลาซิวปลาสร้อยก็ควรยกเว้นปลาซิวอ้าว

 

ตุ้มปลาซิว  เป็นเครื่องมือดักจับปลาซิวอ้าว  ทำจากตอกไม้ไผ่เหลาขึ้นรูปที่กึ่งกลางก้นโดยจะทำเป็นรูเล็กๆ  มีเส้นผ่าศูนย์กลาง 4 เซนติเมตร  โดยใช้ตอกตั้งเหลาปลายแหลม  ทำเป็นงาหันขึ้นด้านบนแล้วสานด้วยตอกกลมโดยรอบ  เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ  20 เซนติเมตร  ดัดให้งอขึ้นสานต่อด้วยตอกแบนเป็นรูปทรงกระบอกถึงส่วนบ่าสูงประมาณ  65 เซนติเมตร  ทำคอคอดเล็กน้อยสานด้วยตอกกลมเว้นระยะห่างให้คอโปร่งประมาณ  8 เซนติเมตร  สอบแคบลงถึงต้นคอจึงสานตอกแบบชิดผายกว้างออกไปประมาณ  10 เซนติเมตร  ปากเป็นวงกลมเส้นผ่าศูนย์กลาง  15 เซนติเมตร  ผูกเชือกที่ส่วนปากต่อไปยังรูริมปากกะลามะพร้าว  ใช้เป็นฝาเปิดปิดได้  ดังนั้น  ตุ้มปลาซิวจะมีลักษณะเป็นทรงกระบอกยาวรูปขวดคอสั้น  เหลาไม้ไผ่เป็นแกนหนา 1 เซนติเมตร  กว้าง  2 เซนติเมตร  ยาวประมาณ  50 เซนติเมตร  เสี้ยมโคนแหลม  เสียบปลายโคน  ขัดลงในลายสานด้านข้างให้ปลายไม้ด้านบนพอดีเสมอปากมัดเชือกติดริมปากให้แน่นใช้สำหรับดามตัวตุ้มให้แข็งแรง

 

การนำไปใช้  จะใช้มากในช่วงมีน้ำมาก  ราวเดือน 11 – 12 ประมาณเดือนตุลาคมถึงพฤศจิกายน หรือวางช่วงน้ำใหม่เดือน 6 เดือน 7 ประมาณเดือนพฤษภาคมถึงมิถุนายน  จะวางดักในช่วงเวลาเช้าแล้วกลับมาเก็บกู้ประมาณ  3 ถึง 4 โมงเย็น  การวางดัก  จะดักคราวละ 1 – 3 หลัง  วางดักลงในน้ำระดับไม่ต้องก้มต้องเงย  ใช้มดแดงเป็นเหยื่อใส่ลงในปากตุ้ม  แช่ตุ้มลงในน้ำมดแดงจะลอยน้ำให้ส่วนก้นห่างจากพื้นใต้น้ำประมาณ  30 เซนติเมตร  ส่วนคอจะโผล่พ้นน้ำ  ผูกแกนไม้ผูกติดกับหลักไม้ที่ปักติดพื้นที่เตรียมไว้ล่วงหน้า  ให้ตัวตุ้มตั้งในน้ำเป็นแนวตั้ง  ปล่อยทิ้งไว้  ปลาซิวอ้าวที่หากินอาหารผิวน้ำก็จะเข้าไปช่องก้นตุ้ม  ซึ่งมีระดับไม่ลึกมากนักเพื่อเข้ามากินมดแดง  ก็จะติดอยู่ภายใน  เมื่อเวลาเข้ามาเก็บกู้ก็จะเทปลาออกทางปากข้างบน  หากต้องการดักต่อก็จะเปลี่ยนเหยื่อมดแดงใหม่