ตุ้มปลาขาว

ปลาขาวเป็นปลาน้ำจืดเฉพาะถิ่น  มีเกล็ดสีเงิน  ตัวแบน  คล้ายปลาตะเพียน  แต่มีขนาดเล็กกว่า  มีก้างเล็ก ๆ มาก  กินพืชเป็นอาหาร  อาศัยอยู่ในแม่น้ำ  ลำคลอง  ห้วย  หนอง  บึงขนาดใหญ่  ตุ้มปลาขาวจึงสามารถพบเห็นได้ในหมู่บ้านที่อยู่ใกล้หนองน้ำดังกล่าว  มักรวบรวมกันห้อยแขวนไว้ใต้ถุน  ชายคา  ข้างฝาเรือน  ยุ้ง  ฉาง  เล้าข้าว  มีรูปร่างและขนาดต่างกัน  ทำจากตอกไม้ไผ่เหลาบางเป็นซี่เล็กๆ  ใช้ลวดดัดเป็นวงกลมทำเป็นโครงสร้าง  จะสานพื้นต่างหากด้วยไม้ไผ่เป็นแผ่นกลม ๆ  แล้วมัดติดด้านล่าง ใช้กะลาเป็นช่องทางเอาปลาออกที่ปากด้านบน  มีรูปร่างคล้ายกรงนก  บ้างสานขึ้นรูปทึบคล้ายข้องกักขังปลา  บ้างขึ้นรูปที่ด้านล่างขึ้นมาพอสมควร  แล้วปล่อยปลายไม้ยื่นยาว  มัดเชือกรวบปลายรวมกัน  ตุ้มบางหลังขึ้นรูปสวยงามแข็งแรง  ฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยม  สานทึบและสานตาห่างสลับกัน  ดังนั้น  ตุ้มปลาขาวจึงมีรูปร่างรูปทรงแตกต่างกัน  แต่มีบางส่วนที่เหมือนกัน  คือพื้นใช้ไม้ไผ่จักเป็นแผ่นบางสานทึบชิดกันใช้รองตัวตุ้ม  ตุ้มบางหลังมีพื้นโผล่พ้นออกจากตัวตุ้มที่ประตูทางเข้า  การที่มีพื้นเรียบเป็นแผ่นเรียบเสมอกันนั้น  และมีชานโผล่ล้ำออกมา  จึงมีชื่อเรียกตุ้มปลาขาวว่า “ตุ้มลาน”  ทำให้มีชื่ออีกชื่อหนึ่งก็เป็นได้  ริมข้างด้านหน้าจะทำช่องประตูติดที่พื้น  เป็นช่องสี่เหลี่ยมหรือสามเหลี่ยม  ใช้ผูกงาที่ทำจากไม้ไผ่  เหลาเป็นซี่ ๆ  ปลายแหลมเท่า ๆ กัน  หลายซี่  ผูกเชือกมัดต่อเรียงกันที่โคนงาและกลางงาเป็นช่อง ๆ  ระยะห่างเท่า ๆ กัน  ให้ปลายงาประสานสลับล้ำไขว้กัน  ลักษณะการพนมมือ (ปลายนิ้วสลับลงในช่องระหว่างนิ้วซ้าย  ขวา  หลวม ๆ )  เรียกงาไหว้  ผูกเชือกที่โคนงากับปากประตูทางเข้าโดยรอบ  ปลายงาชี้เข้าด้านใน  ใช้เชือกอีกเส้นผูกเข้ากลางงาซี่บนสุดต่อกับไม้ชิ้นเล็กๆ  อีกชิ้นหนึ่งขัดไว้  เหนือปากประตูใช้บังคับให้งาให้หย่อน  ตึงหรือพอดี  ด้านข้างตัวตุ้มจะผูกเชือกยาวประมาณ  30 เซนติเมตร  ต่อไปยังหลัก 2 หลัก  ปลายหลักแหลมใช้สำหรับยึดตุ้มไม่ให้ล้มหรือหลุดตามกระแสน้ำ

 

การวางดัก  จะวางดักในช่วงเวลาเช้าในช่วงน้ำหลากคือราวเดือนสิงหาคม เดือนพฤศจิกายนซึ่งจะมีปลาขาวมาก  แต่ปัจจุบันความจำเป็นมีเรื่องอาหาร  จึงวางดักไว้ตลอดปี  เมื่อว่างเว้นจากการงาน  โดยใช้ขี้เหล้าสาโท (ส่าเหล้า)  คลุกแกลบหรือใช้แกลบผสมรำข้าว  แต่ปัจจุบันชาวบ้านจะใช้ใบระหุ่งฉีกหยาบ ๆ  ใส่ไว้ภายในตุ้ม  เป็นเหยื่อล่อได้รับการยืนยันว่ามีคุณภาพดีกว่าเหยื่อแต่เดิม  การวางดักจะดักในน้ำ  ระดับความลึกไม่เกินคอ  ผู้ดักจะต้องดำน้ำวางลงที่พื้นติดดิน  หันช่องปากทางเข้าหนีกระแสน้ำไหล  ใช้หลักปักยึดพื้นดินห่างจากตัวตุ้มดึงเชือกให้ตึง  การวางดักจะดักคราวละหลาย ๆ หลัง  ดังนั้น  ผู้ดักจึงต้องกำหนดระยะความห่างหรือใช้กิ่งไม้ปักข้าง ๆ  โผล่พ้นระดับน้ำเป็นเครื่องหมายบอกตำแหน่ง  แล้วจะมาเก็บกู้ตรวจดูในเวลาเช้า  แล้วอาจวางดักต่อข้ามคืน  ปลาขาวเป็นปลาที่อาศัยอยู่ใต้ผิวน้ำได้นาน  ต่างกับปลาดุก  ปลาช่อน  ดังนั้น  จึงสามารถดักใต้น้ำได้ข้ามวันข้ามคืนโดยที่ปลาไม่ตาย