ลัน

มีคำกล่าวเล่น ๆ ห้าว ๆ  ในวงสุราบางกลุ่มของคนอีสานว่า  สุดยอดของนกคือ  อีเกีย (ค้างคาว)  สุดยอดของปลาคือ เอี่ยน (ปลาไหล)  เคยทดลองกินอีเกียผสมคลุกเคล้าสมุนไพรเข้มข้นอย่างดีก็ไม่เห็นอร่อย  ส่วนเอี่ยนทำอะไรก็ล้วนดีไปหมด  มีเรื่องเล่าถึงปลาไหลให้ได้ยินว่า  หากปลาไหลมีอายุมากตัวใหญ่สั้น  บางตัวมีหูและมีครีบโผล่ออกมา  แล้วในที่สุดก็กลายเป็นพังพอน  เท่าที่รู้จักและคบหาปลาไหลมาเคยเห็นตัวใหญ่ขนาดข้อแขน  ดูน่ากลัวมากกว่าน่ากินไม่เห็นหูเห็นครีบซักตัว  ส่วนจะกลายเป็นพังพอนก็คงเป็นจินตนาการ  สร้างให้มีอนุภาพพอต่อกรกับงูเห่าได้  เพราะมีรูปลักษณะคล้ายงู  เคยเห็นพฤติกรรมแปลก ๆ ของปลาไหล  คือระยะฝนใหม่ตกแรง  จับตัวปลาไหลได้มันรีบคายลูกเล็ก ๆ  ออกจากปากยั้วเยี้ยไปหมด  จึงคาดเดาว่า  เมื่อมีลูกจะอมไว้ในปาก  แล้วย้ายตัวเองพร้อมลูกน้อย  ฝ่าน้ำฝนออกจากแหล่งน้ำเก่าไปหาแหล่งอาศัยใหม่

 

ปลาไหลเป็นสัตว์น้ำ  ทำรูอาศัยอยู่ริมหนอง  คลอง  สระ  แหล่งน้ำทั่วไป  หากินเวลากลางคืนบริเวณพื้นดินใต้น้ำ  กินเนื้อสัตว์หรือสัตว์เน่าตายแล้ว  มีสีน้ำตาลเหลือง  สีหลังเข้ม  สีที่ท้องอ่อนกว่า  คล้ายงูไม่มีเกร็ดมีเมือกเหนียว  ลำตัวกลมยาวแล้วค่อยแบนไปถึงปลายหาง  เป็นอาหารยอดนิยมอย่างหนึ่ง  หาได้ตามแหล่งน้ำต่าง ๆ  โดยใช้เบ็ด  ส้อม  อีจู้ และลัน เป็นเครื่องมือล่าและดัก

 

ลัน  เป็นเครื่องมือดักปลาไหล พบเห็นมีใช้อยู่ทั่วไปตามหมู่บ้านชนบท  ทำจากไม้ไผ่บ้านทั้งลำ  ตัดแบ่งเป็นช่วง  ช่วงละประมาณสี่ข้อไม้  ตัดหลังข้อแรกออกได้ปากกระบอก  ข้ามไปสามข้อแล้วตัดหลังข้อที่สามเป็นก้น  เจาะบากช่องบนปล้องสุดท้ายยาวประมาณหนึ่งคืบใช้เป็นช่องหายใจใช้เหล็กทะลวงข้อภายในเว้นข้อสุดท้าย  ทำงาเป็นรูปกรวย  สวมหันปลายงาเข้าที่ปากกระบอก  ให้ก้นงาคับพอดีกับปากกระบอก  เจาะรูด้านริมบนข้างปาก  ด้านเดียวกับช่องหายใจที่ก้นกระบอกให้ทะลุลงไปด้านล่าง  เหลาไม้เสียบยาวประมาณ 30 เซนติเมตร  เสียบพอดีกับรูที่เจาะผ่านข้างงาทะลุเลยลงด้านล่างใช้เป็นไม้เสียบ  ช่วยยึดให้งาติดแน่นกับปากกระบอกและใช้ยึดเสียบดิน

 

การวางดัก  จะใช้ลันหลาย ๆ บั้ง ดักในคราวเดียวกันเวลาเย็น (ชาวอีสานเรียกไม้ไผ่ที่ตัดออกจากกอว่า ลำ เรียกลำที่ตัดเป็นท่อน ๆ ว่า บั้ง  เช่น  บั้งข้าวหลาม  บั้งไฟ  บั้งกัญชา บั้งลัน)  ใช้ดักได้ตลอดปี  แต่ที่นิยมดักคือ  หลังสิ้นสุดการเก็บเกี่ยว  เพราะปลาจะมีอาหารให้กินอิ่มอ้วนในฤดูฝน  แล้วจะเริ่มลดน้อยลงในฤดูแล้ง  มีรสชาติดีไม่คาวเหมือนฤดูฝน  การวางดักใช้เหยื่อปู  หอย  ปลาซิว  ปลากระดี่  ไส้เดือน  สับเพียงอย่างเดียว  หรือผสมกัน  กรอกลงในปากลันพอสมควรสวมงาใช้ไม้เสียบ  เสียบขัดงา  ลงดักในน้ำตื้น  ริมน้ำ  ยกก้นขึ้นให้เหยื่อไหลลงกองกันที่ปากลัน  ยกก้นให้ช่องหายใจโผล่พ้นผิวน้ำ  ไปปากลันติดชิดผิวดิน  กดไม้เสียบ  เสียบยึดดินให้แน่น  ตกแต่งปากทางเข้าโดยการใช้โคลนทารอบงาบาง ๆ  ช่วยให้ปลาตัดสินใจเข้างาเร็วขึ้น  ปล่อยทิ้งไว้ข้ามคืน  เมื่อเหยื่อผสมกับน้ำก็จะแพร่กระจายกลิ่นให้ปลาไหลเข้ากินเหยื่อโดยจะผ่านงาติดอยู่ภายใน

 

ลันทำจากลำไม้ไผ่  มีขนาด  100 – 120 เซนติเมตร  ช่องปากกว้าง  5 – 8 เซนติเมตร  หากพิจารณาจะพบว่าปลาไหลขนาดเล็กเข้าอาจกลับตัวแล้วหาช่องระหว่างซี่งา  แทรกหัวเอาตัวลื่นไหลออกได้  แต่โดยทั่วไปช่องกว้างภายในไม่กว้างพอให้ปลาไหลตัวที่เป็นอาหารได้กลับตัวออกมาทางปากงา  นับว่าเป็นภูมิปัญญาของชาวบ้านที่บังคับทำให้ปลาไหลเสียชื่อไม่สามารถลื่นไหล  นอกจากนอนทอดตัวยาวตามความยาวของตัวลันหมดสิทธิ์  U – TURN