คำอธิบาย
ครอบงวม เป็นเครื่องมือจับปลาที่มีลักษณะและวิธีใช้งานคล้ายสุ่ม คือใช้ครอบปลาในแหล่งน้ำที่ไม่ลึกนัก แต่ครอบงวมจะใช้เวลากลางคืนและใช้เหยื่อล่อปลา ครอบงวมมีขนาดใหญ่กว่าสุ่ม ใช้จับปลาที่ต้องการได้แน่นอนกว่าสุ่ม
ครอบงวมสานจากตอกผิวไม้ไผ่และใช้หวายรัดประกบ สานเป็นทรงกระบอกให้ด้านล่างกว้างกว่าส่วนปากต้านบน แต่ที่บริเวณใกล้ปากด้านบนไม่มีส่วนโค้งอย่างสุ่ม มีขนาดโดยประมาณคือ มีความสูง ๖๐ ซม. ปากด้านบนมีเส้นผ่าศูนย์กลาง ๖๐ ซม. ส่วนปากด้านล่างมีเส้นผ่าศูนย์กลาง ๗๕ ซม.
การจับหรือดักปลาช่วงกลางคืนที่ได้ปลามากเพราะปลาหากินกลางคืนนั้น ถ้าเป็นการดัก ชาวบ้านจะเตรียมเครื่องมือให้พร้อมใช้งานตั้งแต่ช่วงกลางวัน ส่วนการจับปลากลางคืนจับได้ง่าย เพราะปลามักว่ายรวมฝูง ไม่กระจัดกระจายหลบซ่อนตัวตามกอสวะอย่างช่วงกลางวัน การจับปลากลางคืนนิยมจับในคืนข้างขึ้น เพื่ออาศัยแสงสว่างจากดวงจันทร์เพื่อให้พอระแวดระวังภัยจากสัตว์มีพิษได้ และชาวบ้านกล่าวกันว่าปลามักขึ้นมาเล่นแสงจันทร์ โดยปลาจะว่ายขับไหรือไล่กัน ปลาที่หากินเป็นฝูงและปลาที่พบบ่อย ๆ มักเป็นฝูงปลาดุก ปลาช่อน โดยปลาเหล่านี้มักไล่กินลูกปลา ลูกกุ้ง ลูกเขียด ถ้าอยู่ท่ามกลางธรรมชาติ ในเวลากลางคืนสามารถได้ยินเสียงปลาเหล่านี้ไล่ฮุบเหยื่อดัง "บ๊อก บ๊อก"
ชาวบ้านสังเกตว่าปลาแต่ละชนิดชอบกินเหยื่อต่างกันไป เหยื่อ หมายถึงเหยื่ออย่างสัตว์เล็กที่ถูกสัตว์ใหญ่กินโดยธรรมชาติ หรือเหยื่ออย่างเนื้อสัตว์และอาหารที่ถูกคนใช้ล่อสัตว์ พบว่าถ้าเป็นเหยื่ออย่างลูกกุ้งหรือไข่มดมักล่อได้ปลากด ปลาแขยง ส่วนกล้วยสุกมักล่อได้ปลาเทโพ ถ้าเป็นหอยทุบมักล่อได้ปลาหมู เป็นต้น
การที่ชาวบ้านใช้รังมดแดงเป็นเหยื่อล่อปลากด เพราะพบเห็นอยู่บ่อย ๆ ว่าเมื่อรังมดหรือไข่มดถูกลมฝนกระหน่ำแล้วร่วงตกตามแหล่งน้ำจะมีฝูงปลากดมารุมฮุบกิน ชาวบ้านจับปลากดเพราะเป็นปลาที่นำมาแกงกะทิรสชาติดี หรือแกงส้มหน่อไม้ดอง ฉู่ฉี่ เป็นต้น รังมดแดงที่ใช้ล่อปลาได้ผลดีต้องเลือกรังที่มีไข่มดและมดตัวอ่อน รังมดแดงหาง่ายตามต้นมะม่วงช่วงหน้าฝน
นอกจากรังมดแล้วยังต้องเตรียมอุปกรณ์เสริมอย่างง่ามไม้ โดยเตรียมกิ่งไม้ที่มีง่ามธรรมชาติหรือไม้ไผ่ที่มีขนาดยาวประมาณหนึ่งเมตร ผ่าส่วนปายกระบอกด้านบนแล้วแยกออกเอาไม้ค้ำไว้เพื่อทำเป็นง่าม ที่ส่วนโคนเสี้ยมให้แหลมใช้ปักดินในแหล่งน้ำใกล้ ๆ ตลิ่ง ปักง่ามไม้โดยให้ส่วนง่ามโผล่พ้นเรี่ย ๆ น้ำ การปักง่ามไม้ควรเตรียมให้แล้วเสร็จตั้งแต่ช่วงกลางวัน
เมื่อถึงเวลากลางคืนที่เป็นเวลาจับปลา ให้นำรังมดแดงวางบนง่ามไม้ แล้วจุดธูปหนึ่งดอกปักที่รังมดแดง คนจับปลาจะถือครอบงวมยืนรอนิ่ง ๆ ใกล้ง่ามไม้
เมื่อมดแดงไต่ไปมาและเมื่อถูกขี้ธูปหล่นใส่จะแตกรัง ร่วงตกลงน้ำจึงกลายเป็นเหยื่อปลา ปลากดที่หากินเป็นฝูงจะตามกันมาฮุบเหยื่อ เมื่อปลาฮุบเหยื่อมากขึ้นทำให้พื้นน้ำสะเทือน หรือปลาบางตัวเมื่อชนง่ามไม้จะยิ่งทำให้ง่ามไม้สั่นสะเทือนเคลื่อนไหวไปมายิ่งขึ้น แสงไฟจากธูปจึงสั่นถี่ ๆ เป็นสัญญาณบอกปริมาณปลาที่มาใกล้ แสงไฟของธูปเห็นได้ชัดเจนท่ามกลางความมืด คนที่ยืนถือครอบงวมรออยู่จึงใช้ครอบงวมครอบลงไปในน้ำบริเวณใกล้ ๆ ง่ามไม้ ได้ปลาจำนวนมาก